آیه نجوا
مشخصات آیه | |
---|---|
نام آیه | نجوا |
واقع در سوره | مجادله |
شماره آیه | ۱۲ |
جزء | ۲۸ |
اطلاعات محتوایی | |
مکان نزول | مدینه |
موضوع | اخلاقی |
درباره | پرداخت صدقه برای نجوا با پیامبر اسلام(ص) |
سایر | از فضائل امام علی(ع) |
اخلاق |
آیات اخلاقی آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار |
احادیث اخلاقی حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل |
فضایل اخلاقی تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیبپوشی |
رذایل اخلاقی تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخنچینی • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت |
اصطلاحات اخلاقی جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج |
عالمان اخلاق ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • محمدتقی بهجت • علیاکبر مشکینی • محمدرضا مهدوی کنی |
منابع اخلاقی قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • مجموعه ورام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات |
آیه نجوا یا آیه مناجات (مجادله: ۱۲) به مسلمانان ثروتمند خطاب میکند که قبل از نجوا (گفتگوی سری) با پیامبر اسلام(ص)، باید صدقه پرداخت کنند. بر اساس روایات غیر از امام علی(ع)، دیگر مسلمانان از انجام این دستور خودداری کردند. به همین دلیل در آیه بعد، خداوند ضمن توبیخ مسلمانان، مضمون آیه قبل(وجوب پرداخت صدقه به هنگام نجوای با پیامبر(ص)) را نسخ کرد.
متن و ترجمه آیه
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَاجَیتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَینَ یدَی نَجْوَاکمْ صَدَقَةً ۚ ذَٰلِک خَیرٌ لَّکمْ وَأَطْهَرُ ۚ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ﴿۱۲﴾
|
ای کسانی که ایمان آوردهاید، هرگاه با پیامبر گفتگوی محرمانه میکنید، پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقهای تقدیم بدارید. این برای شما بهتر و پاکیزهتر است؛ و اگر چیزی نیافتید بدانید که خدا آمرزنده مهربان است.
|
شأن نزول
در شأن نزول آیه آمده است گروهی از ثروتمندان مسلمان، زیاد نزد پیغمبر(ص) میآمدند و با او نجوا (گفتگوی سری) میکردند و نوبت فقیران را میگرفتند که این کار باعث ناراحتی فقرا میشد. پیامبر اسلام(ص) نیز از پرگویی و زیاد نشستنشان ناراحت میشد به همین دلیل خداوند آیه نجوا که به آیه مناجات نیز معروف است را در امر به صدقه دادن پیش از نجوا کردن با پیغمبر، نازل کرد. بعضی از مفسران نیز تصریح کردهاند که هدف گروهی از نجواکنندگان این بود که از این راه بر دیگران برتری کسب کنند. پیامبر اکرم(ص) هم در عین این که ناراحت بود از آنان ممانعت نمیکرد تا اینکه قرآن آنان را از این کار نهی کرد.
چرایی حکم پرداخت صدقه قبل از نجوا
به گفته آیت الله مکارم مفسر قرآن، علت وجوب پرداخت صدقه قبل از نجوا، پاکیزهتر بودن آن برای مسلمانان قرار داده شده است؛ زیرا از طرفی پرداخت صدقه هم باعث ثواب و خیر برای ثروتمندان و هم وسیله کمک به نیازمندان میشد و از طرف دیگر به دلیل پاککردن قلبهای اغنیا از دوست داشتن مال دنیا و قلبهای نیازمندان از ناراحتی، پاکیزهتر میشد. علامه طباطبایی نیز پرداخت صدقه از سوی ثروتمندان به فقرا را قبل از نجوا با پیامبر(ص)، به این دلیل میدانست که این عمل باعث میشد که دلهای آنان به هم نزدیک شود و کینهها زدوده گردد.
همچنین در ادامه آیه خداوند نیازمندان را از پرداخت صدقه معاف کرد تا از طرح مسائل مهم یا نیازهای خود در برابر پیغمبر(ص) به صورت نجوا محروم نشوند. چنانکه در تفسیر نمونه آمده است نزول این آیه باعث آزمایش بسیاری از مسلمانان که اظهار علاقه به پیغمبر (ص) میکردند شد تا میزان علاقه آنها مشخص گردد.
منافع تشریع حکم صدقه قبل از نجوا
فخر رازی در تفسیر الکبیر فایدههایی برای تشریع حکم صدقه دادن مسلمانان قبل از نجوای با پیامبر(ص) برشمرده است. تکریم رسول خدا و بزرگ داشتن مناجات و گفتگو با او، منفعت بردن فقرا از این صدقه، بالا رفتن شأن و مرتبه فقرا و نزول درجه اغنیا به دلیل امتناع از پرداخت صدقه قبل از نجوا، ایجاد فرصت برای پیامبر(ص) جهت انجام امور شخصی و عبادت و آزمایش مسلمانان به وسیله مال دنیا از جمله آنها است.
نسخ حکم صدقه قبل از نجوا
آیه نجوا به وسیله آیه بعد (آیه سیزدهم سوره مجادله) نسخ شد. بعد از تشریع حکم صدقه قبل از نجوا با پیغمبر(ص)، به جز حضرت علی(ع) هیچ یک از مسلمانان به آن عمل نکردند؛ به همین دلیل خداوند در آیه بعد ضمن توبیخ مسلمانان که از ترس فقر از دادن صدقه خوداری کردند، حکم وجوب آن را برداشت و گناه آنان در پیروی نکردن از این دستور را بخشید و در عوض، عمل به دیگر واجبات، اجتناب از محرمات و اطاعت از خداوند و پیامبرش را مورد تاکید قرار داد.
عدهای از مفسران نیز معتقدند نزول این آیه از ابتدا موقتی بود زیرا آزمایشی برای مسلمانان بود و با پایان یافتن این آزمایش آیه نیز نسخ شد؛ ضمن اینکه ادامه وجوب پرداخت صدقه قبل از نجوا با پیامبر(ص) باعث ایجاد مشکلاتی برای جامعه میشد چون گاه مسائل ضروری پیش میآمد و لازم بود به طور خصوصی با پیغمبر(ص) در میان گذارده شود و چنانچه حکم صدقه باقی میماند ممکن بود این ضرورتها از دست برود و افراد یا جامعه اسلامی زیان ببینند.
علی(ع) تنها عملکننده به آیه
بنا بر نقل فضل بن حسن طبرسی بیشتر مفسران شیعه و اهل سنت معتقدند تنها کسی که به این آیه عمل کرد امام علی(ع) بود. در روایتی از حضرت علی(ع) نیز آمده است، آیهای در قرآن است که کسی قبل از من و بعد از من به آن عمل نکرده و نخواهد کرد، من یک دینار داشتم آن را به ده درهم تبدیل کردم و هر زمان میخواستم با رسول خدا(ص) نجوا کنم درهمی را صدقه میدادم.
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۲-۱۸۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۳۷۶؛ میبدی، کشف الاسرار و عده الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۰-۲۱.
- ↑ واحدی، اسباب النزول، ترجمه ذکاوتی، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۰-۲۲۱.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۲۲۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۴۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۴۸.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۹۵.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۸۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹-۱۹۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۵۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۸۰
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۹۵.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۷ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- میبدی، احمد بن محمد، كشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام على اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ترجمه ذکاوتی قراگزلو، علیرضا، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳ش.
- آیات اخلاقی قرآن
- نسخ
- آیات مشهور سوره مجادله
- آیات دارای شأن نزول
- فضایل امام علی در قرآن